Η χαοτική κατάσταση που επικρατεί στο δομημένο περιβάλλον σε πολλές περιοχές της χώρας με έντονη τουριστική ανάπτυξη γίνεται εύκολα αντιληπτή και από μη ειδικούς. Η κατάσταση αυτή χαρακτηρίζεται από φαινόμενα όπως:
Ενα δαιδαλώδες δίκτυο μικρών δρόμων που μερικοί οδηγούν σε άλλους δρόμους αλλά πάρα πολλοί είναι αδιέξοδοι.
Τουριστικές μονάδες με πισίνες που χτίζονται σε εκτός σχεδίου περιοχές με συντελεστή δόμησης (Σ.Δ.) 20% της επιφάνειας του οικοπέδου-αγροτεμαχίου.
Μικρές τουριστικές μονάδες, οι οποίες δεν υποχρεούνται να διαθέτουν βιολογικό καθαρισμό, συνδέουν τους στεγανούς βόθρους με απορροφητικούς και ως συνέπεια τα λύματα καταλήγουν στον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα, καθώς η χρήση βυτίων έχει αυξημένο κόστος.
Εάν δούμε τις περιοχές αυτές από ψηλά, θα παρατηρήσουμε ότι ίσιος δρόμος δεν υπάρχει. Το ιπποδάμειο πολεοδομικό σύστημα στην Ελλάδα του 2017 δεν έχει εφευρεθεί ακόμη.
Ενα χαρακτηριστικό παράδειγμα πολεοδομικής αταξίας συνάντησα φέτος που επισκέφθηκα το όμορφο νησί της Κεφαλληνίας και συγκεκριμένα το χωριό Σβορωνάτα, λίγα χιλιόμετρα έξω από το Αργοστόλι. Σε μια όμορφη περιοχή με πλούσια βλάστηση, κοντά στην πρωτεύουσα του νησιού και το αεροδρόμιο, η κατάσταση που συνάντησα ήταν, από πολεοδομική άποψη, χαώδης.
Ακολουθώντας μια πινακίδα προς την ακτή, βρέθηκα σε έναν στενό δρόμο όπου με πολύ μεγάλη δυσκολία μπορούν να διασταυρωθούν δύο Ι.Χ. αυτοκίνητα. Πλησιάζοντας στην ακτή ο δρόμος είναι κλεισμένος με πλήρη σειρά παρκαρισμένων αυτοκινήτων και αλίμονο εάν τύχει να έρχεται αντίθετα κινούμενο αυτοκίνητο.
Πλήρες το αδιέξοδο. Προχωρώντας προς το τέλος του δρόμου και ελπίζοντας ότι θα βρεθεί κάποιο «πλάτωμα» προκειμένου το αυτοκίνητο να μπορέσει να στρίψει και να φύγει, διαπιστώνει κανείς ότι τέτοιος χώρος δεν υπάρχει. Πρέπει να περιμένει κανείς ακόμα και ώρες για να τύχει κάποιος από τους πρώτους σταθμεύσαντες, που είχε προβλέψει να αλλάξει την κατεύθυνση του αυτοκινήτου του, να φύγει.
Αυτή είναι η κατάσταση σε πολλές τουριστικά ανεπτυγμένες περιοχές που φιλοξενούν χιλιάδες ξένους τουρίστες για πολλούς μήνες τον χρόνο. Δρόμοι στενοί και αδιέξοδοι, που τερματίζουν σε κάποια τουριστική μονάδα. Η πρόσβαση προς τις παραλίες πολύπλοκη, με προσπελάσεις σαν αυτή που περιέγραψα. Η έλλειψη σήμανσης (οδοί, αριθμοί κ.ά.) καθιστά σε πολλές περιπτώσεις εντελώς αδύνατο να βρει κανείς μια τουριστική μονάδα.
Αυτό είναι ένα μικρό δείγμα μιας απαράδεκτης κατάστασης που η Πολιτεία δεν τολμά να αλλάξει για πολλές δεκαετίες. Το κακό του πολεοδομικού χάους στην εκτός σχεδίου δόμηση συνεχίζεται. Οπου υπάρχει θάλασσα και τουριστική ζήτηση το χάος επιδεινώνεται.
Το σύστημα θα καταλήξει σε αδιέξοδο πολεοδομικό, περιβαλλοντικό, αισθητικό και οικονομικό. Είναι βέβαιο ότι το μοντέλο αυτό της έλλειψης πολεοδομικής οργάνωσης τουριστικά αναπτυσσόμενων περιοχών οδηγεί σε υποβάθμιση. Οι τουριστικές μονάδες στην εκτός σχεδίου δόμηση θα αυξάνονται και η υποβάθμιση θα συνεχίζεται. Η κρίση στον τουρισμό σε τέτοιες περιοχές είναι αναμενόμενη.
Χρειάζονται άμεσες αποφάσεις με αποφασιστικότητα, τόλμη και λογική. Η κυβέρνηση θα πρέπει να κάνει εκείνα που δεν τόλμησαν να κάνουν οι προηγούμενες κυβερνήσεις. Ο αρμόδιος υπουργός να τολμήσει αυτά που δεν τόλμησαν στο παρελθόν άλλοι υπουργοί (Β. Παπανδρέου, Κ. Λαλιώτης, Γ. Σουφλιάς και Τ. Μπιρμπίλη) και να αναλάβει την ευθύνη να βάλει σε τάξη το άναρχο πολεοδομικό τοπίο της χώρας. Το ερώτημα που τίθεται είναι τι μπορεί να γίνει.
Ο χώρος ενός άρθρου δεν επιτρέπει επιστημονικές αναλύσεις και πλήρη ανάπτυξη ενός σχεδίου μετάβασης στην πολεοδομική και περιβαλλοντική κανονικότητα.
Μπορούμε όμως να αναφέρουμε κάποιες γενικές κατευθύνσεις θεσμοθέτησης όπως:
❶ Κάθε περιφέρεια σε ορισμένο χρονικό διάστημα (π.χ. ενός εξαμήνου) να υποβάλλει σε γενικό πλάνο τις τουριστικές περιοχές όπου θα δίνονται άδειες ξενοδοχειακών μονάδων.
❷ Οι περιοχές αυτές θα πολεοδομηθούν με ειδικούς όρους που θα ορίζονται σε ειδικό πολεοδομικό νόμο τουριστικών περιοχών. Θα προβλέπεται εκπόνηση πολεοδομικού σχεδίου με ειδικά χαρακτηριστικά για τουριστικές περιοχές (μεγάλα οικοδομικά τετράγωνα, προσβάσεις σε παραλίες, χώροι υπαίθριων θέσεων στάθμευσης κ.λπ.).
Θα προβλέπεται εισφορά σε γη και χρήμα καθώς και φόρος υπεραξίας για όσους θα προχωρούν σε άδεια ανεγέρσεως κτιρίου για να έχουν οι δήμοι έσοδα για υποδομές. Η ανοικοδόμηση τουριστικών μονάδων θα επιτρέπεται μόνο στις θεσμοθετημένες «τουριστικές περιοχές» και όχι σε εκτός σχεδίου όπως σήμερα γίνεται.
Η αλλαγή θεσμικού πλαισίου θα θέτει και τα εύλογα χρονικά διαστήματα για τούτο.
❸ Για τα θέματα ανέγερσης κατοικιών σε εκτός σχεδίου περιοχές θα πρέπει να αλλάξουν οι όροι και οι προϋποθέσεις. Θα θεσμοθετηθούν ζώνες όπου θα επιτρέπεται η οικοδόμηση και θα περιγράφονται υποχρεώσεις για υποδομές και δίκτυα.
Ας τολμήσουμε λοιπόν να αλλάξουμε πράγματα που επιβάλλεται να αλλάξουν. Δεν είναι και τόσο ριζοσπαστικές οι αλλαγές αυτές, είναι αλλαγές της λογικής, της ποιότητας και της βιωσιμότητας.
*Βουλευτής Β’ Αθήνας του ΣΥΡΙΖΑ, μέλος των Οικολόγων Πράσινων, πολιτικός μηχανικός