Δημοσιεύτηκε, σε πιο περιορισμένη μορφή, στην έντυπη και ηλεκτρονική έκδοση της Εφημερίδας των Συντακτών (14/7/2018)
Όσο και αν φαίνεται παράξενο η Αττική φιλοξενεί σημαντικούς υγροβιοτόπους με μεγάλη οικολογική αξία, ενώ σήμερα αυτοί που σώζονται υποβαθμίζονται καθημερινά. Δυστυχώς, δεν εφαρμόζεται ο νόμος περί βιοποικιλότητας για την προστασία των εναπομεινάντων υγροβιοτόπων της πολύπαθης Αττικής και δεν αξιοποιούνται έτοιμες μελέτες που έχει στη διάθεσή του το Υπουργείο Περιβάλλοντος για οριοθέτηση. Η διοικητική κωλυσιεργία και η πολιτική ατολμία πολλών ετών λειτουργεί σε βάρος του περιβάλλοντος.
Σε άλλες χώρες οι υγροβιότοποι (ή υγρότοποι σύμφωνα με την επιστημονική ορολογία) αποτελούν τόπο ιδιαίτερου ενδιαφέροντος και πόλο έλξης επισκεπτών και τουριστών. Η οικολογική τους αξία λόγω της πλούσιας βιοποικιλότητας, του ρόλου τους ως καταφύγιου σημαντικών και συχνά απειλούμενων ειδών ορνιθοπανίδας και άγριας ζωής, αλλά και η επίδρασή τους ενάντια στην κλιματική αλλαγή έχουν οδηγήσει στην νομοθετική προστασία των υγροβιότοπων παγκοσμίως.
Η άποψη, ότι οι υγροβιότοποι, αποτελούν κίνδυνο για τη δημόσια υγεία, έχει ξεπεραστεί εδώ και πολλές δεκαετίες, ενώ έχουν αναδειχθεί σε πόλο έλξης για οικοτουρισμό και εκπαιδευτικές δραστηριότητες περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Αυτή η αντίληψη οδήγησε στον αφανισμό σημαντικό αριθμό υγροτόπων και δυστυχώς συνεχίζεται ακόμα. Να σημειωθεί, ότι μέσα σε 40 χρόνια (1925-1965) η Ελλάδα αποξήρανε το 67% περίπου των υγροτοπικών της εκτάσεων λόγω της υπεράντλησης των υδάτων της, της ρύπανσης, αλλά κυρίως λόγω της άγνοιας. Σήμερα, οι υγρότοποι, κυρίως οι παράκτιοι της Αττικής, όπως η Ψάθα και τα Λεγραινά, απειλούνται από την οικοπεδοποίηση.
Η περίπτωση της Ψάθας
Λίγοι γνωρίζουν, ότι πίσω από την πολυσύχναστη παραλία της Ψάθας βρίσκεται ο δεύτερος σημαντικότερος υγρότοπος της Αττικής μετά τον Σχοινιά. Ο παράκτιος υγρότοπος της Ψάθας-Βιλίων του Νομού Αττικής που βρίσκεται δίπλα στην ακτή του Κορινθιακού Κόλπου και αποτελεί λεκάνη απορροής του όρους Πατέρα, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα κακής διαχείρισης και κακοποίησης του περιβάλλοντος για σειρά ετών.
Έγκυρες επιστημονικές μελέτες (Ε.Μ.Π., Ε.Κ.Β.Υ., Ορνιθολογική, Ο.Ρ.Σ.Α.) έχουν καταγράψει την βιοποικιλότητα και την οικολογική αξία του υγροτόπου, ο οποίος αντιστέκεται, παρά την υποβάθμιση που έχει δεχτεί τα τελευταία χρόνια από μπαζώματα, κάψιμο του καλαμιώνα και ρίψη πετρελαιοειδών και σκουπιδιών με σκοπό να αφανιστεί κάθε υγροτοπική βλάστηση και υδρόβια ζωή που τεκμηριώνει την οικολογική αξία του υγροτόπου.
Η τελευταία μελέτη της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας έχει καταγράψει σαράντα έξι (46) είδη πουλιών (αλκυόνη, φιδαετός, αετομάχος, κιτρινοσουσουράδα κ.α.), μεταξύ άλλων:
- ένα είδος (Ευρωπαϊκό) Τρυγόνι που κατατάσσεται στην κατηγορία απειλής ‘Τρωτά’ (VU) σύμφωνα με τον Κόκκινο Κατάλογο των Απειλούμενων Ειδών της IUCN (IUCNStandardsandPetitionsWorkingGroup 2015, http://www.iucnredlist.org/)
- είκοσι είδη που περιλαμβάνονται στα Παραρτήματα της Σύμβασης για τη Διατήρηση των Αποδημητικών Ειδών που ανήκουν στην άγρια πανίδα (CMS) – Κύρωση της Διεθνούς Σύμβασης Βόννης, Ν.2719/1999 (ΦΕΚ 106/Α/99) και
- σαράντα δύο είδη που περιλαμβάνονται στα Παραρτήματα ΙΙ και ΙΙΙ της Σύμβασης για τη διατήρηση Άγριας Ζωής και Φυσικού Περιβάλλοντος της Ευρώπης – Κύρωση της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης, Ν.1335/1983 (ΦΕΚ 32/Α/1983).
Η παραλία Σακελλάρη στην Ψάθα
Το ιστορικό της Ψάθας
Το έτος 1953 με βασιλικά Διατάγματα (ΦΕΚ 93 Α και ΦΕΚ 306 Α) έγινε απαλλοτρίωση ελωδών εκτάσεων της Ψάθας για γεωργική χρήση μετά από αποστράγγιση του νερού. Μία έκταση 700 περίπου στρεμμάτων κηρύχθηκε αναγκαστικώς απαλλοτριωτέα για την αποκατάσταση άπορων καλλιεργητών (μέλη του Αναγκαστικού Συνεταιρισμού Εγγείων Βελτιώσεων Ψάθας Βιλίων Αττικής). Το 1955 το έλος περιήλθε στο Δημόσιο και εν συνεχεία παραδόθηκε στον Αναγκαστικό Συνεταιρισμό Εγγείων Βελτιώσεων έναντι συμβολικού ποσού. Ένα χρόνο αργότερα έγινε από το Υπουργείο Γεωργίας καταμέτρηση και διαίρεση της έκτασης σε κληροτεμάχια που αποδόθηκαν σε σύνολο 22 στρεμμάτων για κάθε μέλος του συνεταιρισμού.
Η αποξήρανση του έλους της Ψάθας που επιχειρήθηκε κατά την περίοδο 1950 – 1953 με αποστραγγιστικές τάφρους και αντλιοστάσιο, δεν καρποφόρησε λόγω της διείσδυσης του θαλασσινού νερού, της μηδενικής υψομετρικής διαφοράς με τη θάλασσα, αλλά και του υγρού αργιλώδους εδάφους. Συνεπώς, δεν χρησιμοποιήθηκε σχεδόν καθόλου για γεωργική χρήση δηλαδή για το λόγο που απαλλοτριώθηκε. Με την κατασκευή οδικού δικτύου κατά τη δεκαετία του 1980 και την τουριστική ανάπτυξη η περιοχή απέκτησε επενδυτικό ενδιαφέρον για οικοδόμηση εξοχικών κατοικιών και χρήσεων αναψυχής. Οι όποιες προσπάθειες προστασίας του υγροβιότοπου έβρισκαν την οργανωμένη αντίσταση των ιδιοκτητών γης που ασκούσαν πιέσεις για να μην συμβεί αυτό.
Η χλωρίδα στο υγροβιότοπο της Ψάθας (καλαμιές, αγριολούλουδα κ.ά.)
Η νομοθετική προστασία και το ‘πολιτικό κόστος’
Σε θεσμικό επίπεδο η πολιτεία έχει εκφράσει εδώ και μία δεκαετία την επιθυμία της να προστατεύσει με ειδική νομοθεσία αυτά τα οικοσυστήματα, με σημαντικότερο τον νόμο περί βιοποικιλότητας (Ν.3937/2011). Το έτος 2011, ο Οργανισμός Ρυθμιστικού Σχεδίου και Προστασίας Περιβάλλοντος Αθήνας (ΟΡΣΑ) προτείνει τη μετατροπή σε περιφερειακό πάρκο του τελευταίου πνεύμονα πρασίνου της Αττικής, των ορεινών όγκων Δυτικής Αττικής (Κιθαιρώνας, Πάστρα, Πατέρας, Γεράνεια).
Το 2014 με το Προεδρικό Διάταγμα «Νόμος 4277/2014 Νέο Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας – Αττικής κ.ά.δ., άρθρ. 20, παρ. 2γ αα.» η Ψάθα συγκαταλέγεται στους υγροτόπους Α΄ προτεραιότητας (σημειωτέον, ότι η λίμνη Βουλιαγμένης χαρακτηρίζεται ως Β΄ προτεραιότητας). Στην αμέσως επόμενη παράγραφο του ίδιου άρθρου αναφέρονται μέτρα προστασίας: «απαγόρευση δόμησης, επιχωμάτωσης, άσκησης οχλουσών δραστηριοτήτων», ενώ επιτρέπεται «η επίσκεψη με σκοπό την αναψυχή, την επιστημονική έρευνα και η περίφραξη ιδιαίτερα ευαίσθητων τμημάτων που χρήζουν απόλυτης προστασίας». Στον ίδιο νόμο προβλέπονται παρατηρητήρια πουλιών, σταθμοί ενημέρωσης για ευαισθητοποίηση του κοινού, πεζοπορικά μονοπάτια άσκησης και αναψυχής, εκπαιδευτικές δράσεις.
Η έρευνα και η τεκμηρίωση
Η Περιφέρεια Αττικής έχει εκπονήσει προγράμματα, όπως το πρόγραμμα Orientgate "Αύξηση της γνώσης και της ευαισθητοποίησης σχετικά με την ανασύσταση και αποκατάσταση των υγροτόπων της Αττικής" και το πρόγραμμα «SWOS-προστασία, οριοθέτηση, ανάδειξη υγροτόπων της Αττικής», που αποσκοπεί στη δικτύωση των χωρών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης για την παραγωγή γνώσης για την αντιμετώπιση του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής. (http://www.ekby.gr/download_files/SWOS_presentation_ypen/AtticaRegion_Goufa.pdf)
Στο ίδιο πλαίσιο η Περιφέρεια Αττικής έχει ολοκληρώσει σε συνεργασία με το Εθνικό Κέντρο Βιοτόπων και Υγροτόπων ήδη από το τέλος του 2016 μελέτη με τίτλο “Χαρτογραφική αποτύπωση και επιστημονική τεκμηρίωση της θέσης και των ορίων των υγροτόπων της Αττικής σύμφωνα με όσα ορίζονται στον Ν. 3937/2011 περί βιοποικιλότητας (άρθρα 13 και 20)”, http://repository.biodiversity-info.gr/bitstream/11340/1949/1/1696.pdfμε χρηματοδότηση του ΕΟΧ (Ευρωπαϊκός Οικονομικός Χώρος) και εθνικούς πόρους υπό την εποπτεία του Υπουργείου Περιβάλλοντος, μελέτη που θα αποτελούσε τη βάση για υπογραφή Υπουργικής Απόφασης, όπως προβλέπει ο νόμος, και στη συνέχεια ψήφισης ΠΔ προστασίας.
Διαπιστώνει λοιπόν κανείς, ότι έγκυρες επιστημονικές μελέτες που έχει αναθέσει το ίδιο το κράτος, περιμένουν στα συρτάρια, αφού κανείς δεν ενδιαφέρεται να τις αξιοποιήσει, ούτε η τοπική αυτοδιοίκηση, ούτε η κεντρική διοίκηση, ούτε η εκπαιδευτική κοινότητα, ούτε και αυτή η κοινωνία πολιτών. Όπως όλα δείχνουν, παραμένουμε πιστοί σε ένα απαρχαιωμένο μοντέλο ανάπτυξης, ενώ δεν μάθαμε τίποτα για το πού αυτό μας οδήγησε.
Το σχέδιο ΠΔ ‘προστασίας’
Εν τέλει, πριν ένα χρόνο (2017) ήρθε σε διαβούλευση το σχέδιο Προεδρικού Διατάγματος «Καθορισμός Ζωνών Προστασίας υγροτόπου ψάθας του Δήμου Μάνδρας – Ειδυλλίας και όρων και περιορισμών δόμησης αυτού» που επιμελήθηκε η Διεύθυνση Μητροπολιτικού Σχεδιασμού (πρώην ΟΡΣΑ) του ΥΠΕΝ. Το σχέδιο ΠΔ κρίθηκε απορριπτέο από περιβαλλοντικούς φορείς (WWF κ.ά.) και ειδικούς επιστήμονες και γι’ αυτό αποσύρθηκε προς επανεξέταση. Η εφαρμογή ενός τέτοιου ΠΔ θα οδηγούσε σε ολοκληρωτική εξαφάνιση τον υγροβιότοπο από την μπάζωση και τα αστικά απόβλητα που θα δημιουργούσε η ανοικοδόμηση και οι εκσκαφές, εφόσον προέβλεπε δόμηση μέσα στα όρια του υγροτόπου και περιμετρικά γύρω από αυτόν. Η προτεινόμενη ζώνωση (ζώνη Α΄ απολύτου προστασίας, Β1 αρτιότητα στα 10στρ., Β2 στα 2,5στρ., Γ με στα 700τ.μ. με πρόβλεψη οικισμού και μάλιστα με συμβατικές μεθόδους δόμησης, ούτε καν με ειδικές μεθόδους και υλικά) ακολουθούσε την παλιά διανομή αγροτικής γης, ‘τραβώντας’ μία γραμμή σε ό,τι ‘περίσσευε’ από την εν τω μεταξύ αυθαίρετη ή ‘νομότυπη’ δόμηση (βάση ακυρωμένης νομαρχιακής απόφασης), που χαρακτήριζε ‘προστατευόμενη περιοχή’. Με την ίδια λογική θα μπορούσαν να οικοδομηθούν και τα ιδιόκτητα δάση της περιοχής, όσο δεν έχουν αναρτηθεί δασικοί χάρτες.
Μελέτες υπάρχουν αλλά…
Το εν λόγω σχέδιο ΠΔ φαίνεται, ότι αγνόησε την προαναφερόμενη μελέτη της Περιφέρειας Αττικής, παραδοτέα της οποίας είχαν γνωστοποιηθεί στην Δ/νση Μητροπολιτικού Σχεδιασμού. Ας σημειωθεί, ότι η μελέτη αυτή τεκμηριώνει επιστημονικά, βάση του νόμου περί βιοποικιλότητας τα όρια 38 υγροτόπων της Αττικής, 16 ‘μεγάλων’ (άνω των 80 στρεμμάτων) και 22 ‘μικρών’ (κάτω των 80 στρεμμάτων). Ο ίδιος νόμος προβλέπει Υπουργική Απόφαση με τον κατάλογο των χαρακτηρισμένων και οριοθετημένων 16 μεγάλων υγροβιότοπων της Αττικής κατ’αρχήν, μέχρι την έκδοση ΠΔ προστασίας για τον καθένα.
Λόγω της καθυστέρησης αναθεώρησης του σχεδίου ΠΔ πρόσφατη απόφαση του ΣτΕ (30/5/2018) κρίνει άκυρη την τελευταία αναστολή οικοδομικών αδειών (ΥΑ 29/6/2017), κάτι που ορισμένοι προσπαθούν να ερμηνεύσουν ως παράθυρο τσιμεντοποίησης της Ψάθας. Η απόφαση αυτή σηματοδοτεί τη νίκη των ασφυκτικών πιέσεων που ασκήθηκαν όλα αυτά τα χρόνια από οικοπεδούχους και πάτρονές τους σε συνδυασμό με την διοικητική ολιγωρία, την γραφειοκρατία, αλλά και ατολμία και έλλειψη πολιτικής βούλησης.
Σε κάθε περίπτωση, ανεξάρτητα από τις καθυστερήσεις της κύρωσης της οριοθέτησης, η όποια επιχειρούμενη οικοδόμηση είναι παράνομη και αντισυνταγματική. Είναι αντίθετη με το άρθρο 24 του συντάγματος και αντίθετη με το νόμο 4277/1-8-2014 που ορίζει τον υγροβιότοπο ως Α’ προτεραιότητας, όπως και με το νόμο 3937/2011 περί Διατήρησης της Βιοποικιλότητας.
Καλούμε, λοιπόν, το Υπουργείο Περιβάλλοντος να επισπεύσει την Υπουργική Απόφαση κατάρτισης του καταλόγου υγροτόπων Αττικής σύμφωνα με το άρθρο 20 παρ. δ του νόμου 3937/2011 και στη συνέχεια την έκδοση των σχετικών ΠΔ για όλους τους υγροτόπους Αττικής.
Καλούμε τις τοπικές κοινωνίες να επαγρυπνούν απέναντι σε μεμονωμένα συμφέροντα, να προστατεύουν αυτό που τους ανήκει, το δημόσιο αγαθό, την φυσική και πολιτισμική κληρονομιά για να την παραδώσουν στις επόμενες γενιές.
Ζητείται πολιτική βούληση και δυνατή κοινωνία πολιτών.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΗΜΑΡΑΣ
Βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ
ΕΛΕΝΑ ΜΠΟΤΣΗ
Κοινωνιολόγος, μέλος του Πανελλαδικού Συμβουλίου των ΟΙΚΟΛΟΓΩΝ ΠΡΑΣΙΝΩΝ