Στη δίνη της συνδυασμένης οικονομικής-οικολογικής κρίσης του καπιταλισμού, το περιεχόμενο της ανατροπής δεν μπορεί παρά να έχει χαρακτήρα ταυτόχρονα κοινωνικό και οικολογικό. Δεν μπορεί παρά να αμφισβητεί, στη βάση του, το κυρίαρχο μοντέλο ανάπτυξης, τον παραγωγισμό, την ιδεολογία της αέναης μεγέθυνσης και συσσώρευσης, καθώς επίσης και τη λεηλασία του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος που ναρκοθετεί το παρόν και το μέλλον των κοινωνιών.

Είναι βέβαιο ότι ο ίδιος δρόμος δεν μπορεί να οδηγήσει σε άλλα αποτελέσματα. Μόνη πραγματική διέξοδο μπορεί να αποτελέσει ο κοινωνικός-οικολογικός μετασχηματισμός της παραγωγής, σε ένα μεταβατικό πρόγραμμα μιας «οικονομίας των αναγκών» σε σοσιαλιστική κατεύθυνση. Σήμερα, βρισκόμαστε μπροστά στην ιστορική πρόκληση της διακυβέρνησης από την αριστερά, που καλείται να βάλει στο προσκήνιο τις συλλογικές ανάγκες και να διαμορφώσει ένα νέο υπόδειγμα το οποίο να στηρίζεται στην κινητοποίηση της κοινωνίας και την ενεργό συμμετοχή της.
Η συνάρθρωση της οικολογικής με την κοινωνική και ταξική διάσταση αποτελεί «ιδρυτικό» και φυσιογνωμικό χαρακτηριστικό του ΣΥΡΙΖΑ. Πολύτιμη παρακαταθήκη και οδηγό αποτελούν η πλειάδα περιβαλλοντικών κινήσεων και δικτύων που αναπτύχθηκαν την προηγούμενη δεκαετία και μέχρι σήμερα. Ενδεικτικά, τα κινήματα ενάντια στο λιθάνθρακα και τη βιομηχανική ρύπανση, στην εκτροπή του Αχελώου, στην επέλαση των βιομηχανικών Α.Π.Ε., στην εξόρυξη χρυσού, στην καύση απορριμμάτων και τις χωματερές, στην ιδιωτικοποίηση του νερού, στο ξεπούλημα του Ελληνικού αλλά και πληθώρα άλλων, όπως οι εκατοντάδες συλλογικότητες ελεύθερων χώρων στις πόλεις ή για την υπεράσπιση του δημόσιου χαρακτήρα δασών και αιγιαλών.
Οι κρίσεις της οικονομίας και των οικοσυστημάτων είναι δομικές και αλληλένδετες, και παροξύνονται στην περίοδο κυριαρχίας του νεοφιλευθερισμού. Ιδιαίτερα στην εποχή της κρίσης, που αξιοποιείται ως «ευκαιρία», παίρνουν ακραία χαρακτηριστικά μέσω της εφαρμογής των μνημονιακών πολιτικών καταστροφής. Ζωτικά κοινωνικά αγαθά όπως η γη, το νερό, η ενέργεια επιχειρείται να ιδιωτικοποιηθούν πλήρως. Προωθείται η μαζική εκποίηση ορυκτών πόρων, δασικών εκτάσεων και αιγιαλών, αλλά και της διαχείρισης των απορριμμάτων. Το θεσμικό πλαίσιο της περιβαλλοντικής προστασίας, όπως επίσης και οι αντίστοιχες υπηρεσίες και ελεγκτικοί μηχανισμοί αποσαρθρώνονται. Ο ολοκληρωμένος χωρικός σχεδιασμός, δηλαδή ο προσδιορισμός των όρων ανάπτυξης στο έδαφος και στην κοινωνία, εκχωρείται απροσχημάτιστα πια σε ιδιωτικά συμφέροντα ή τομεακά λόμπι, δημιουργώντας νησίδες καθεστώτος εξαίρεσης από τους κανόνες. Συνολικά, η υπαγωγή του χωρικού σχεδιασμού και των αδειοδότησεων σε όρους α λα καρτ και διαδικασίες «fast track», εγκαθιδρύει την επιθετική προώθηση μεγάλων επιχειρηματικών συμφερόντων με χαρακτηριστικά υφαρπαγής γης.
Η αντιστροφή της σημερινής ζοφερής πραγματικότητας, προϋποθέτει, ως πρώτη προτεραιότητα, την ανάκτηση, προστασία και δημοκρατικό έλεγχο του συνόλου των δημόσιων και κοινών αγαθών.

Ένα νέο μεταβατικό υπόδειγμα

Για να συγκροτηθεί ένα νέο μεταβατικό υπόδειγμα με άξονες: α) την εμβάθυνση της δημοκρατίας στην ίδια την παραγωγή με έλεγχο της κοινωνίας και των εργαζομένων, β) τη στήριξη των τοπικών παραγωγικών δυνάμεων και δραστηριοτήτων γ) την ισορροπία και η συνέργεια μεταξύ των τομέων της παραγωγής, δ) το δημοκρατικό χωρικό σχεδιασμό σε όλα τα επίπεδα, ε) τη διαφύλαξη των τοπικών φυσικών διαθεσίμων στ) την ευρύτατη πρωτογενή διανομή της παραγόμενης αξίας στο σύνολο του πληθυσμού, ζ) την αποκέντρωση ανθρώπων και δραστηριοτήτων, η) την αλληλεγγύη και το συνεργατισμό θ) το σεβασμό στη φέρουσα ικανότητα των οικοσυστήματων και στις τοπικές παραδόσεις για τη χρήση της γης, ι) την εξοικονόμηση πρώτων υλών και ενέργειας, ια) την αποκατάσταση της οικολογικής ισορροπίας.
Ενός υποδείγματος, στον αντίποδα της «πράσινης ανάπτυξης» της αγοράς, που δεν μπορεί παρά να έχει στην προμετωπίδα του την ανάσχεση της κλιματικής αλλαγής και την περιβαλλοντική και χωροκοινωνική δικαιοσύνη. Ενός υποδείγματος που ελέγχει τα κλαδικά και επενδυτικά σχέδια στο χώρο, διαιτητεύει τις συγκρούσεις στην εκμετάλλευση γης και πόρων, με δημοκρατικό τρόπο, με οικολογικές ορίζουσες και προς όφελος της κοινωνίας.
Ενός υποδείγματος που απαιτεί το ριζικό μετασχηματισμό του ενεργειακού μοντέλου, με την ενέργεια δημόσιο-κοινωνικό αγαθό, στην κατεύθυνση απεξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα και μετάβασης σε μια οικονομία «μηδενικών εκπομπών άνθρακα». Μιας κατεύθυνσης σε πλήρη αντίθεση με το εξορυκτικό μοντέλο ανάπτυξης που τυπικά προωθείται σε χώρες ευάλωτες υπό δημοσιονομική επιτήρηση, οδηγώντας στην όξυνση των κοινωνικών ανισοτήτων και στην αύξηση της συγκέντρωσης και του ελέγχου τόσο της οικονομίας, όσο και της εξουσίας, σε λίγα χέρια.

Άμεσες ενέργειες 

Σε αυτή την κατεύθυνση, ως πρώτες άμεσες και εμβληματικές ενέργειες μιας αριστερής κυβέρνησης θεωρούμε:
* Τη νομοθετική ακύρωση των μνημονιακών -και όχι μόνο- νόμων και αποφάσεων που αφορούν: ιδιωτικοποίηση νερού και ενέργειας, «fast track» αδειοδοτήσεις, εξορύξεις χρυσού και νέων κοιτασμάτων, τα ΣΔΙΤ διαχείρισης απορριμμάτων, την εκποίηση δημόσιων εκτάσεων, τη συρρίκνωση της προστασίας δασών, υγροτόπων, προστατευόμενων περιοχών και ακτών.
* Την κατάργηση του ΤΑΙΠΕΔ ώστε να προστατευτεί η δημόσια περιουσία.
* Την αποκατάσταση του πλαισίου δημόσιου και δημοκρατικού χωρικού σχεδιασμού -με πρώτη την κατάργηση και αντικατάσταση του νόμου 4269/14- που τον υποτάσσει ολοκληρωτικά στα ιδιωτικά σχέδια και επιδιώξεις.
* Την ανασυγκρότηση και ενίσχυση των δημόσιων υπηρεσιών περιβάλλοντος και χωροταξικού σχεδιασμού, της δασικής υπηρεσίας, του ΚΑΠΕ και του ΕΚΒΑΑ/ΙΓΜΕ.
* Την έναρξη διαδικασιών εκπόνησης αξιόπιστου και δημοκρατικού μακροχρόνιου στρατηγικού ενεργειακού σχεδιασμού καθώς επίσης και ανασυγκρότησης -επικαιροποίησης του εθνικού χωροταξικού σχεδιασμού, με την κινητοποίηση ευρύτατων κοινωνικών δυνάμεων. Στόχος, η υπεράσπιση του δημοσίου συμφέροντος, η ανάκτηση του κοινωνικού ελέγχου, η προώθηση των συλλογικών αναγκών στην ενέργεια και στο χώρο.
Η διαφύλαξη του φυσικού περιβάλλοντος δεν αποτελεί «κόστος», αλλά όρο ικανοποίησης των κοινωνικών αναγκών. Ο κοινωνικός και οικολογικός μετασχηματισμός της παραγωγής είναι η προϋπόθεση για την ανάσχεση της κρίσης. Η δημοκρατία και η συμμετοχή των πολιτών στη λήψη των αποφάσεων είναι ο δρόμος για μια πιο δίκαιη, βιώσιμη και δημιουργική οργάνωση της κοινωνίας.

Συντονιστικό Τμήματος Οικολογίας,
Περιβάλλοντος και Χωρικού Σχεδιασμού
ΣΥΡΙΖΑ: Μαρία Καλαντζοπούλου, Χάρης Κωνσταντάτος, Μαρία Μάρκου, Μπάμπης Μπιλίνης, Δέσποινα Σπανούδη, Γιώργος Χονδρός, Πέτρος Ψαρρέας​