ΕΙΣΗΓΗΣΗ  Γ. ΔΗΜΑΡΑ Στο νομοσχέδιο  για την ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ.

 

Σχέδιο Νόμου για την τροποποίηση του  ν. 2939/2001 για την εναλλακτική διαχείριση των συσκευασιών και άλλων προϊόντων, προσαρμογή στην οδηγία 2015/720/ΕΕ, ρύθμιση θεμάτων του Ελληνικού Οργανισμού Ανακύκλωσης και άλλες διατάξεις.

 

 Η  κατάσταση στον  Πλανήτη, στην Ευρώπη και στην Ελλάδα έχει  τόσο πολύ αλλάξει  κατά τον τελευταίο αιώνα.

Η ζωή στον Πλανήτη ΓΗ και  το διάγραμμα βιωσιμότητας βρίσκεται σε μια επικίνδυνη καμπή.

Ο πλανήτης το 1950 είχε περίπου 2,5 δις. πληθυσμό.

Τώρα έχει πληθυσμό  περίπου 7,4 δις.

Το 2,5 δις  έγινε 7,4 δις  στα χρόνια τα δικά μας τριπλασιάστηκε.  Τώρα  αυξάνεται κατά 1,0 δις κάθε 13 χρόνια.

Παράλληλα αυξήθηκε η μέση κατανάλωση σε κάθε επίπεδο.

Υλικά, ξύλο, μέταλλα, πετρέλαιο, τρόφιμα (κρέατα, ψάρια), νερό  και βέβαια αύξηση κατανάλωσης σε όλα τα είδη της ενέργειας.

Το παγκόσμιο  κατά κεφαλήν ΑΕΠ το έτος 1970 ήταν περίπου 4.700 δολάρια και 2015 περίπου 7.000 δολάρια ( στην Ελλάδα 18.000  δολάρια).

Το 1990 η παγκόσμια κατανάλωση ενέργειας (κυρίως ορυκτά καύσιμα) ήταν 8.100 μονάδες (εκατομμύρια τόνοι ισοδύναμου πετρελαίου).

Το 2015 η παγκόσμια κατανάλωση  αυξήθηκε στις 12.500 μονάδες.

 

Στην χώρα μας δεν έχουμε πληθυσμιακή αύξηση αλλά (παρά την κρίση) έχουμε αύξηση της μέσης κατανάλωσης παραπάνω από το μέσο  όρο της παγκόσμιας κατανάλωσης και όλα τα άλλα προβλήματα.

Στα  νερά άρδευσης σε πολλές περιοχές ( π.χ. Θεσσαλία, Αργολίδα, Κορινθία ) έχουν υποβαθμισθεί  οι υδροφόροι ορίζοντες  σε  στάθμες  με  επικίνδυνες συνέπειες.

Τα εδάφη μας χάνουν την παραγωγική τους ικανότητα με τον χρόνο.

 Οι  λίμνες , οι θάλασσες και τα ποτάμια ρυπαίνονται και χάνουν τα αποθέματα ψαριών.

Τα αποθέματα λιγνίτη και άλλων ορυκτών ( πεπερασμένοι πόροι)  λιγοστεύουν.

Πολλές φορές οι παρεμβάσεις στη φύση και το υπέδαφος  είναι πολύ βίαιες ( βλέπε χρυσός στη Χαλκιδική).

 

 

Τα προβλήματα όμως σήμερα ξεπερνούν τα κρατικά σύνορα.

Οι κλιματικές αλλαγές, η μείωση των ιχθυο-αποθεμάτων , η μείωση της απόδοσης των γαιών αφορούν όλους τους ανθρώπους του Πλανήτη.

Στην Ελλάδα εισάγουμε το σιτάρι και τα κρέατα με αποτέλεσμα να μας ενδιαφέρει τι γίνεται στους σιτοβολώνες της Ουκρανίας και της Ρωσίας. Ακόμη και το πετρέλαιο που με την καύση του καταστρέφουμε το κλίμα , είναι πεπερασμένος πόρος και το χρειάζεται η ανθρωπότητα όχι για να το κάψει αλλά για άλλες  χρήσεις.

 

Είναι υπολογισμένο ότι με το μοντέλο παραγωγής, κατανάλωσης αλλά και  διαχείρισης των φυσικών πόρων που  έχουμε, υπονομεύουμε την ζωή των παιδιών μας και των εγγονιών μας.

 Υπονομεύουμε την ίδια την ζωή των επόμενων γενεών των ανθρώπων αλλά και γενικά τη ζωή  και των άλλων όντων στον Πλανήτη Γη.

Αργά..  πάρα πολύ αργά…  συνειδητοποιείται η κατάσταση κινδύνου.

 

 

Για τούτο είναι αναγκαίο να διαμορφωθεί  ένα Παγκόσμιο  Σχέδιο  Επιβίωσης. 

·Το σχέδιο  αυτό να εξειδικεύεται σε κάθε ενότητα κρατών ( π.χ. Ε.Ε.) και σε κάθε χώρα ,  κάτι ανάλογο με τους στόχους περιορισμού των αερίων του θερμοκηπίου.

·Ενα τέτοιο σχέδιο δεν πρέπει να  περιορίζεται μόνο στις κλιματικές αλλαγές, αλλά και στον μοντέλο κατανάλωσης και στον τρόπο παραγωγής , την προστασία της φύσης.

Στο ανταγωνισμό για μεγάλα κέρδη σε επίπεδο πολυεθνικών επιχειρήσεων δεν χωράει τέτοιος σχεδιασμός.

Αυτό το σχέδιο δεν μπορούν να το κάνουν οι αγορές, θα το κάνουν οι κοινωνίες και εκείνες  οι κυβερνήσεις που το κατανοούν και νοιάζονται για όλους τους ανθρώπους και όχι για τα  κέρδη των πολυεθνικών.

Στην χώρα μας η κυβέρνηση   περιλαμβάνει εκτός των δύο κομμάτων  ΣΥΡΙΖΑ,  ΑΝΕΛ   και τους ΟΙΚΟΛΟΓΟΥΣ ΠΡΑΣΙΝΟΥΣ  που βοηθούν και  συνεισφέρουν στην κατεύθυνση αυτή.

 

Στην Ελλάδα μείναμε πίσω από τον μέσο όρο της Ευρώπης στους περισσότερους δείκτες   ορθής διαχείρισης..

Πρέπει να επιταχύνουμε τις διαδικασίες εξοικονόμησης και ορθής διαχείρισης των φυσικών πόρων.

Πρέπει να μπούμε στην λογική της αειφορίας.

Να οικοδομήσουμε   την  Κυκλική Οικονομία, να μην πετάμε τίποτα, αυτός είναι ο στόχος.

 Η κυκλική οικονομία  είναι σημαντικός συντελεστής για την βιώσιμη οικονομία που συζητάμε αλλά δεν την κάνουμε.

-Να ανακτήσουμε τα μέταλλα , το γυαλί,  το χαρτί και άλλα υλικά από τα απορρίμματα

-Να εξοικονομήσουμε νερό, ενέργεια αλλά και εκπομπές αέριων ρύπων μέσα από τη χρήση των ανακυκλωμένων πρώτων υλών στη βιομηχανία

Τα οργανικά απόβλητα με την διαδικασία της κομποστοποίησης να γίνονται λίπασμα /βελτιωτικό για τα εδάφη μας που χάνονται από τη διάβρωση.

-Τα κλαδέματα να μην καίγονται στα χωράφια, αλλά να επιστρέφουν στην γη με την κομποστοποίηση σαν λίπασμα, είτε να αξιοποιούνται ενεργειακά

 

Αυτή είναι η λογική της Οικολογίας και της αειφορίας.

Αυτή είναι η λογική της επιβίωσης.

 

Μ’  αυτό το σκεπτικό έρχεται και το παρόν νομοσχέδιο.

 Γ ια την τροποποίηση του  ν. 2939/2001 για την εναλλακτική διαχείριση των συσκευασιών και άλλων προϊόντων, προσαρμογή στην οδηγία 2015/720/ΕΕ, ρύθμιση θεμάτων του Ελληνικού Οργανισμού Ανακύκλωσης και άλλες διατάξεις.

 Με το νομοσχέδιο  τούτο    ρυθμίζεται και  τροποποιείται το βασικό θεσμικό πλαίσιο  για την οργάνωση της διαλογής στην πηγή και της ανακύκλωσης στην χώρα, δηλαδή ο νόμος 2939/2001.

 

Το 2001 ψηφίστηκε στη Ελλάδα ο πρώτος Νόμος για την ανακύκλωση . Αφορούσε τόσο τις συσκευασίες που απορρίπτονται όσο και άλλα προϊόντα που χρησιμοποιούμε στη σύγχρονη ζωή και μπορούν να ανακυκλωθούν.

Με βάση και την ευρωπαϊκή εμπειρία και νομοθεσία, ο Νόμος του 2001 έδωσε έμφαση και βάση για την ανακύκλωση στην αρχή της ευθύνης του παραγωγού για το προϊόν που παράγει. Με βάση την αρχή αυτή:

- Οι παραγωγοί  και εισαγωγείς καθίστανται υπεύθυνοι  για το κόστος της διαχείρισης των προϊόντων όταν αυτά καταστούν απόβλητα

- Όλοι οι διαχειριστές (παραγωγοί και  εισαγωγείς) είναι υποχρεωμένοι είτε να οργανώσουν είτε να συμμετέχουν σε Συστήματα Εναλλακτικής Διαχείρισης (ΣΕΔ), ιδιωτικές εταιρείες διαφόρων νομικών μορφών, κυρίως ΑΕ, οι οποίες δεν διανέμουν όμως κέρδος στους μετόχους .

- Τα συστήματα,  μπορεί να είναι ατομικά ή συλλογικά (ΑΣΕΔ και ΣΣΕΔ)

- Για την αξιολόγηση, έγκριση, παρακολούθηση και έλεγχο των συστημάτων ο Νόμος προέβλεψε να δημιουργηθεί ο Ε.Ο.ΑΝ.         ( Ελληνικός Οργανισμός Ανακύκλωσης).

- Με βάση τις προβλέψεις αυτές, σήμερα στην Ελλάδα υπάρχουν 22 Εγκεκριμένα Συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης που καλύπτουν τις συσκευασίες, τις φορητές στήλες (μπαταρίες), τους συσσωρευτές, τα απόβλητα ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού , τα μεταχειρισμένα ελαστικά, τα απόβλητα λιπαντικών ελαίων, τα Οχήματα Τέλους Κύκλου Ζωής (αυτοκίνητα) και τα απόβλητα των εκσκαφών, κατασκευών και κατεδαφίσεων.

--------

Η οργάνωση της ανακύκλωσης, όμως στην Ευρώπη και διεθνώς, βασίζεται εξίσου στην υπευθυνότητα του πολίτη για το διαχωρισμό των αποβλήτων και την  παράδοση τους στους αντίστοιχους κάδους- αποδέκτες ανάλογα με το είδος τους.

Η υπευθυνότητα αυτή εκφράζεται τόσο μέσα από την ατομική συμπεριφορά του καθενός, όσο και τη συλλογική οργάνωση της κοινωνίας, με βασικούς φορείς την τοπική αυτοδιοίκηση.

Στην κατεύθυνση αυτή ο Νόμος του 2001 δεν έδωσε σαφείς κανόνες οργάνωσης ούτε τα απαραίτητα κίνητρα.

---------

Ετσι, η  μέχρι τώρα πορεία της ανακύκλωσης ανέδειξε σειρά αδυναμιών στη λειτουργία και απόδοση της

Δεν πέτυχε υψηλά ποσοστά ανακύκλωσης : σε αρκετές κατηγορίες ρευμάτων δεν επιτυγχάνονται οι ευρωπαϊκοί και εθνικοί  στόχοι, οι οποίοι μάλιστα αναπροσαρμόζονται συνεχώς προς τα πάνω (με βάση την  οδηγία 2008/98/ΕΕ περί αποβλήτων, τις προβλέψεις για την κυκλική οικονομία και το αναθεωρημένο Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣΔΑ) του 2015)

Δεν ενεργοποιήθηκαν  ικανοποιητικά οι Δήμοι και οι  πολίτες στον τομέα της ανακύκλωσης.  

-         

Το μεγαλύτερο μέρος των δημοτικών αποβλήτων της Ελλάδας καταλήγει σε χώρους υγειονομικής ταφής  ήτοι ποσοστό 81 %. Στην Ε.Ε. το ποσοστό  είναι  31 % κατά μέσο όρο.

-       

Λιπασματοποιείται μόνο το 3% ενώ στην  το ποσοστό στην Ε.Ε.  είναι  15 %.

-       

Ανακυκλώνεται μόλις το 16 %  ενώ στην Ε.Ε. ανακυκλώνεται  το 27 %. Η  δε ανακύκλωση σε επίπεδο δημοτικών απορριμμάτων, δηλαδή οι μπλε κάδοι, οι μικρές μπαταρίες και οι οικιακές ηλεκτρικές συσκευές, είναι μόνο  στο  4,69%. Το 2016 στην Ελλάδα ανακυκλώθηκαν 15,81 kg/κάτοικο όταν ο Ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι 110 kg/κάτοικο.

Ο υφιστάμενος Νόμος δεν εξασφάλισε επίσης την καλή ποιότητα ανακυκλώσιμων υλικών, που χρχρειάζεται για να τροφοδοτήσει την επιχειρηματικότητα στον τομέα της ανακύκλωσης  αλλά και την  επανάχρησης (επισκευές, νέες χρήσεις  προϊόντων).

 

Παράλληλα υπήρξε σοβαρή απουσία εργαλείων καταγραφής, για την παραγωγή ασφαλών στοιχείων για την ανακύκλωση και την παραγωγή στερεών αποβλήτων.

----------

Επιπλέον, η μέχρι τώρα πορεία της ανακύκλωσης ανέδειξε σειρά δυσλειτουργιών των συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης (ΣΕΔ)  που συστάθηκαν από τους υπόχρεους παραγωγούς αποβλήτων συσκευασιών και άλλων προϊόντων.

Παρατηρήθηκε υπέρμετρη συσσώρευση οικονομικών πόρων στα αποθεματικά των Συστημάτων Εναλλακτικής Διαχείρισης (ΣΕΔ).  Οι πόροι αυτοί προέρχονται από τις χρηματικές εισφορές που καταβάλλουν οι παραγωγοί στα συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης (και που τελικά έχουν μετακυλιστεί στη τιμή των προϊόντων και άρα στον ίδιο τον καταναλωτή). Αρα θα πρέπει να διατίθενται άμεσα για τις κρίσιμες ανάγκες της διαχείρισης των αποβλήτων, κυρίως προς ΟΤΑ Α βαθμού, ώστε να προκύπτει ανταποδοτικό όφελος προς τον πολίτη και την κοινωνία. Και όχι να παραμένουν σε τραπεζικά αποθεματικά.

Επίσης, τα συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης (που δεν είναι, όπως προέβλεψε ο Νόμος,  κερδοσκοπικές επιχειρήσεις) θα πρέπει  να ελέγχονται ως προς το είδος των δαπανών που κάνουν και την αποτελεσματική διάθεση των δημόσιων πόρων που λαμβάνουν μέσα από τα τέλη ανακύκλωσης.

Αναπτύχθηκαν ακόμη  φαινόμενα μη  εύρυθμης λειτουργίας της αγοράς στον χώρο της ανακύκλωσης (παραοικονομία και αθέμιτος ανταγωνισμός –δημιουργία μονοπωλίων ή ολιγοπωλίων), στα οποία ζητείται παρέμβαση από την πολιτεία.

 

Τέλος, ο Ελληνικός Οργανισμός Ανακύκλωσης άργησε να συσταθεί και να στελεχωθεί και δεν μπόρεσε να αναπτύξει την απαραίτητη δομή και διάρθρωση, ώστε να ανταποκριθεί αποτελεσματικά στο σχεδιασμό της ανακύκλωσης, την εκπαίδευση, την ενημέρωση των πολιτών αλλά και στον έλεγχο και παρακολούθηση της λειτουργίας των ΣΕΔ.

 

 

 

·      

Στην σταδιακή επίτευξη των στόχων  του νέων εθνικών και ευρωπαϊκών στόχων και μείωση των αποβλήτων που καταλήγουν στην υγειονομική ταφή 

1. Ανακυκλώσιμα υλικά γενικά –στόχος Εθνικού Σχεδιασμού 2020

-     

Ανακύκλωση γυαλιού  65% κ.β, χαρτιού/χαρτονιού 65% κ.β., μετάλλου 65% κ.β., πλαστικού 65% κ.β.

2. Ειδικότερα για τα απόβλητα συσκευασίας  

-     

Ανακύκλωση επί του συνόλου 80,2% κ.β.

-     

Ανακύκλωση γυαλιού 70% κ.β., χαρτιού/χαρτονιού 92% κ.β., μετάλλου 70% κ.β., πλαστικού 70% κ.β., ξύλου 80% κ.β.

 

·Στην ποιοτική αναβάθμιση της ανακύκλωσης με υποχρέωση χωριστής συλλογής σε 4 τουλάχιστον ρεύματα για τις συσκευασίες. Αλλά και με την καθιέρωση υποχρέωσης για διαλογή στην πηγή σε  χώρους συνάθροισης κοινού και δημόσιες επιχειρήσεις.

· 

Στη βελτιστοποίηση της λειτουργίας των ΟΤΑ α΄ βαθμού, ως κυττάρου της Διαλογής στην Πηγή. Είναι οι Δήμοι πλέον που αποφασίζουν για την οργάνωσης της ανακύκλωσης στην περιοχή ευθύνης τους, σύμφωνα με Τοπικό Σχέδιο διαχείρισης. Με κίνητρα και αντικίνητρα που θεσπίζονται μέσω του κανονισμού τιμολόγησης για την επεξεργασία των σύμμεικτων απορριμμάτων από τους περιφερειακούς Φορείς Διαχείρισης ΦΟΔΣΑ. Αλλά και την καθιέρωση σαφέστερου πλαισίου συμβάσεων των ΟΤΑ με τα ΣΕΔ  και πρόβλεψη για χρηματικό αντίτιμο, για πρώτη φορά.

·Τις προβλέψεις για εξασφάλιση πόρων από την ενεργοποίηση των αποθεματικών των Συστημάτων Εναλλακτικής Διαχείρισης, μέσα από τη καθιέρωση πλαφόν ετήσιου  αποθεματικού (το 35% των ετήσιων εσόδων).

·Σε παρέμβαση στη λειτουργία των Συστημάτων Εναλλακτικής Διαχείρισης (ΣΕΔ), θέτοντας όρους που αποσκοπούν στη διαφάνεια, τις σωστές σχέσεις με τους παραγωγούς που συνεισφέρουν σ΄αυτά, τον καλύτερο  έλεγχο και τον εξορθολογισμό του κόστους των υπηρεσιών.

·Στη δημιουργία κινήτρων για τους πολίτες να συμμετάσχουν στην ανακύκλωση και να έχουν μια ανταπόδοση από τη συμμετοχή τους

·Στην ενθάρρυνση πρωτοβουλιών στην ανακύκλωση  από την κοινωνική και αλληλέγγυα  οικονομία.

·Στην πάταξη της εισφοροδιαφυγής των παραγωγών σε σχέση με το τέλος ανακύκλωσης: με απαγόρευση διακίνησης προϊόντων παραγωγών που δεν έχουν τηρήσει την υποχρέωση συμμετοχής σε ΣΕΔ και δεν έχουν εγγραφεί στο Εθνικό Μητρώο Παραγωγών -ΕΜΠΑ,

·Στην εντατικοποίηση των ελέγχων, την πρόβλεψη αυστηρών προστίμων για ΟΤΑ, παραγωγούς ή διαχειριστές ανακυκλώσιμων υλικών και συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης (ΣΕΔ) και την ενίσχυση των κυρωτικών μηχανισμών

·Την πρόβλεψη για Εθνικό σύστημα πληροφόρησης του κοινού

·Στην πρόβλεψη ειδικών μέτρων για τη μείωση της χρήσης της πλαστικής σακούλας

·Στην ενίσχυση του Ελληνικού Οργανισμού Ανακύκλωσης (ΕΟΑΝ) σε ανθρώπινο δυναμικό και οργανωτική  διάρθρωση,  ώστε να μπορέσει να ανταποκριθεί πλήρως στον πολύ σημαντικό ρόλο που καλείται να διαδραματίσει.

 

 

Απαιτείται μια συντονισμένη συνέχιση και εντατικοποίηση της προσπάθειας ώστε:

-Να εφαρμοστούν στην πράξη όλα τα προβλεπόμενα , με τη γρήγορη έκδοση των εφαρμοστικών  ΚΥΑ και την διάθεση ή πρόσληψη προσωπικού στον ΕΟΑΝ.

-Προχωρήσει η πρόληψη, επανάχρηση, ανακύκλωση και στους υπόλοιπους τομείς που προβλέπονται από τον Εθνικό Σχεδιασμό Διαχείρισης Απορριμμάτων (ΕΣΔΑ) και συμμετέχουν με σημαντικό τμήμα των παραγόμενων αποβλήτων.

 Ενδεικτικά αναφέρουμε ιδιαίτερα:  οργανική ανακύκλωση –οικιακή, γειτονιάς ή δημοτική και τη ρύθμιση των κανόνων που αφορούν την αξιοποίηση και ανακύκλωση των μπάζων ( με στόχο και την αποκατάσταση χώρων και την προστασία από την ερημοποίηση) -Εγκύκλιος για τις δημόσιες συμβάσεις.

 

 

Ωστε να πετύχουμε τους στόχους του Εθνικού Σχεδιασμού, να εξοικονομήσουμε πόρους, να μειώσουμε την απόρριψη απορριμμάτων στο περιβάλλον, να τονώσουμε τον κλάδο της ανακύκλωσης, την κοινωνική οικονομία και τη απασχόληση.