ΑΝΑΦΟΡΑ: «Εφαρμογή μοντέλων Ηθικού Καταναλωτισμού στην ελληνική αγορά»

 

Προς το Προεδρείο της Βουλής των Ελλήνων

 

 

 

ΑΝΑΦΟΡΑ

 

 

 

Για τον κ.Υπουργό Οικονομίας και Ανάπτυξης

 

 

 

Θέμα: «Εφαρμογή μοντέλων Ηθικού Καταναλωτισμού στην ελληνική αγορά»

 

 

 

Τα τελευταία χρόνια, μέσα από δημοσιεύσεις αλλά και πανεπιστημιακές έρευνες, έχει ενταθεί η συζήτηση για την ενίσχυση των δικαιωμάτων των καταναλωτών αλλά και την εμβάθυνση του εκδημοκρατισμού της αγοράς μέσα από την εφαρμογή πρακτικών «Ηθικού Καταναλωτισμού», ενός θεσμού κατά τον οποίο ο καταναλωτής λαμβάνει υπόψη του τις ηθικές επιπτώσεις της παραγωγής κατά την επιλογή προϊόντων. Ο θεσμός αυτός, μπορεί να αποτελέσει ένα εργαλείο ρύθμισης της αγοράς μέσω της κατανάλωσης, ενισχύοντας κοινωνικά και περιβαλλοντικά υπεύθυνες μορφές παραγωγής.

 

Σε επιστολή του ο Διδάκτορας Οικονομολογίας Επιχειρήσεων και Εφαρμοσμένης Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Wageningen της Ολλανδίας κ.Αναστάσιος Μιχαλόπουλος, αναφέρεται στην ερευνητική του εργασία για τον Ηθικό Καταναλωτισμό, μέσω της οποίας ανέπτυξε ένα πρότυπο μοντέλο συγκριτικής σήμανσης προϊόντων που αποσκοπεί στην υπέρβαση των δυσλειτουργιών των καθιερωμένων μοντέλων σήμανσης, που τα καθιστούν μη-λειτουργικά για τη μεγιστοποίηση της αποτελεσματικότητας του ηθικού καταναλωτισμού.

 

 

 

Επισυνάπτεται η Επιστολή του Δρ Α.Μιχαλόπουλου. Παρακαλούμε για τις θέσεις του Υπουργείου αναφορικά με τα ζητήματα και τις προτάσεις που τίθενται στην επιστολή, και τη σχετική ενημέρωσή μας.

 

 

 

 

 

Αθήνα, 1 Σεπτεμβρίου 2017

 

 

 

 

 

Ο καταθέτων Βουλευτής

 

 

 

 

 

Γιώργος Δημαράς

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Αξιότιμε κύριε Δημαρά,

 

Σας υποβάλλω μια πρόταση μου που αποβλέπει στην λειτουργική ανάπτυξη του ηθικού καταναλωτισμού, η οποία αναπτύχθηκε στα πλαίσια του πρόσφατου διδακτορικού μου τίτλου στα τμήματα Οικονομολογίας Επιχειρήσεων και Εφαρμοσμένης Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Wageningen στην Ολλανδία. Η πρόταση αναφέρεται σε μια πρότυπη μέθοδο συγκριτικής σήμανσης ομοειδών προϊόντων. Η προτεινόμενη μέθοδος δεν απαιτεί την πιστοποίηση προϊόντων, και μπορεί να εφαρμοστεί σε περιβαλλοντικά, κοινωνικο-οικονομικά, και άλλα ηθικά ζητήματα της παραγωγής. Η λειτουργική καινοτομία της προτεινόμενης σήμανσης έγκειται στο ότι προκαλεί τη δημιουργία ενός ενάρετου κύκλου στην ελεύθερη αγορά για τα επιλεγμένα προϊόντα και ζητήματα εφαρμογής. Αυτή η κρίσιμη λειτουργία διαφοροποιεί την προτεινόμενη μέθοδο από το συμβατικό μοντέλο σήμανσης προϊόντων σε ισχύ σήμερα (σημάνσεις πιστοποίησης), του οποίου τις δυσλειτουργίες (Παράρτημα Ι) είναι σχεδιασμένη να αντιμετωπίζει, και με τις οποίες μπορεί να συνυπάρχει συνεργικά στην αγορά. Καθώς το προτεινόμενο μοντέλο σήμανσης μπορεί να βοηθήσει καίρια την επίτευξη στρατηγικών περιβαλλοντικών και κοινωνικών στόχων της Κυβέρνησης (Παράρτημα ΙΙ), ενώ υπάρχει και σχετικό ψήφισμα από το Πανελλαδικό Συμβούλιο των Οικολόγων Πράσινων (Παράρτημα ΙΙΙ),  θεωρώ ότι υπάρχει περιθώριο διερεύνησης της αξιοποίησης του από την Ελληνική Κυβέρνηση.

 

Μετά τιμής,

 

Αναστάσιος Μιχαλόπουλος

 

 

 

Διδάκτορας Οικονομολογίας Επιχειρήσεων και Εφαρμοσμένης Φιλοσοφίας

 

Αγίου Δημητρίου 1, 186 48, Δραπετσώνα, Πειραιάς

 

e-mail: [email protected]

 

 


Ηθικός καταναλωτισμός: ο κοιμώμενος γίγαντας των δημοκρατιών αγοράς

 

1.       Εισαγωγή

 

«Ηθικός» (ή αλλιώς «πολιτικός») καταναλωτισμός είναι ο θεσμός κατά τον οποίο ο καταναλωτής λαμβάνει υπόψη του και ηθικές επιπτώσεις της παραγωγής κατά την επιλογή προϊόντων. Επίκαιρα παραδείγματα τέτοιων «ηθικών» επιπτώσεων στη διεθνή βιβλιογραφία είναι, μεταξύ άλλων, περιβαλλοντικές και κοινωνικο-οικονομικές επιπτώσεις της παραγωγής, όπως οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και η ανισοκατανομή εισοδήματος ή κερδών, που συμβάλλουν στην κλιματική αλλαγή και την οικονομική ανισότητα. Μέσω του ηθικού καταναλωτισμού οι καταναλωτές έχουν τη δυνατότητα να εκφράζουν προτιμήσεις για τα αντίστοιχα χαρακτηριστικά προϊόντων, με αποτέλεσμα να επιβραβεύουν τους ηθικά ανώτερους παραγωγούς  εις βάρος των κατωτέρων (‘doing well by doing good’), είτε πρόκειται για ιδιώτες παραγωγούς ή εταιρίες, με αποτέλεσμα να ωθούν την παραγωγή συνολικά προς περιβαλλοντικά και κοινωνικά φιλικότερες πρακτικές. Δηλαδή, αποτελεί ένα μοναδικό εργαλείο χρήσης των δυνάμεων της ίδιας της ελεύθερης αγοράς (normal market forces) εναντίων των ιστορικά τεκμηριωμένων κοινωνικών και περιβαλλοντικών παθογενειών της.

 

Συνεπώς, ο ηθικός καταναλωτισμός αποτελεί ουσιαστικά ένα μοναδικό εργαλείο ρύθμισης της αγοράς μέσω της κατανάλωσης, αλλά και πολύτιμο εργαλείο δημοκρατικοποίησης της αγοράς που προάγει την κοινωνικά υπεύθυνη παράγωγη όπως αυτή νοείται από την κοινωνία. Καθώς το εργαλείο αυτό βασίζεται στο νόμο της προσφοράς και ζήτησης της ελεύθερης αγοράς (market-based solution), δεν απαιτεί άλλη κρατική παρέμβαση στην οικονομία πέρα από την θεσμοθέτηση της διαθεσιμότητας πληροφοριών που κάνουν δυνατή την ηθική κατανάλωση. Η διαθεσιμότητα τέτοιων πληροφοριών σε λειτουργική μορφή είναι και η βασική προϋπόθεση λειτουργίας του. Ως εκ τούτου, ο θεσμός του ηθικού καταναλωτισμού δύναται να είναι ιδιαίτερα χρήσιμος σε συνθήκες όπου η ρύθμιση της αγοράς δεν είναι δυνατή. Για παράδειγμα, όταν δημοκρατικά εκλεγμένες κυβερνήσεις τελούν υπό νεοφιλελεύθερη οικονομική επιτροπεία ή όταν σχετικές διεθνείς εμπορικές συμφωνίες (π.χ. στα πλαίσια του ΠΟΕ) τις δεσμεύουν να απέχουν τέτοιες ρυθμίσεις. Την ίδια στιγμή, ο ηθικός καταναλωτισμός μπορεί να λειτουργεί παράλληλα και συμπληρωματικά σε τέτοιες κρατικές ρυθμίσεις όπου αυτές υπάρχουν.

 

Παρά το εξαιρετικό δημοκρατικό, κοινωνικο-οικονομικό και περιβαλλοντικό δυναμικό του, ο ηθικός καταναλωτισμός παραμένει ως εργαλείο υπανάπτυκτος και αναξιοποίητος σε εθνικό αλλά και σε διεθνές επίπεδο. Σύμφωνα με πρόσφατη διδακτορική μελέτη του Wageningen University & Research (Ολλανδία), στην οποία βασίζεται η παρούσα αναφορα,1 αυτό οφείλεται στο ότι η σημερινή διεθνής και εγχώρια προσέγγιση στην πληροφόρηση των καταναλωτών δεν πληροί βασικές προϋποθέσεις ανάπτυξης της ηθικής διάστασης της κατανάλωσης.

 

Η αναφορά αυτή παρουσιάζει συνοπτικά τον ενδεδειγμένο τύπο πληροφόρησης για τη μέγιστη αξιοποίηση του θεσμού του Ηθικού Καταναλωτισμού. Τα παραρτήματα (Ι) συνοψίζουν τα μειονεκτήματα του παρόντος πλαισίου σήμανσης προϊόντων, (ΙΙ) υποδεικνύουν ενδεικτικές εφαρμογές για την επίτευξη στρατηγικών στόχων της Ελληνικής Κυβέρνησης, και (ΙΙΙ) παραθέτουν πρόσφατο σχετικό ψήφισμα των Οικολόγων Πρασίνων υποβεβλημένο από τον συντάκτη της παρούσας αναφοράς.

 

2.       Δύο Τύποι Σήμανσης Προϊόντων

 

Οι καταναλωτές ενημερώνονται για τις ηθικές συνέπειες της κατανάλωσης τους μέσω ειδικών σημάνσεων στην εμπρόσθια ετικέτα των προϊόντων (front-of-pack labeling). Κατά κανόνα, αυτές έχουν τη μορφή σήμανσης «έγκρισης» (endorsement labels). Τέτοιες σημάνσεις πληροφορούν ότι η παραγωγή ενός προϊόντος πληροί τις προδιαγραφές του σχετικού οργανισμού πιστοποίησης. Ευρέως γνωστά διεθνή παραδείγματα σημάνσεων έγκρισης είναι οι Ecolabel, και η FairTrade label που αφορούν, αντίστοιχα, σε περιβαλλοντικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά της παραγωγής. Στο καθιερωμένο μοντέλο λειτουργίας του ηθικού καταναλωτισμού, οι καταναλωτές καλούνται να προτιμούν προϊόντα με τέτοιες σημάνσεις προκειμένου να  εκφράσουν προτιμήσεις για τα αντίστοιχα ζητήματα παραγωγής.

 

 

 

Άλλος τύπος σημάνσεων είναι οι σημάνσεις «σύγκρισης» (comparative labels). Παράδειγμα τέτοιας σήμανσης στην Ελληνική αγορά είναι η υποχρεωτική σήμανση κατανάλωσης ενέργειας για ηλεκτρικές συσκευές, ενώ στο Ην. Βασίλειο εφαρμόζονται προαιρετικά και για την ένδειξη της θρεπτικής αξίας των τροφίμων. Αντί να πληροφορούν απλά ότι ένα προϊόν πληροί τις προδιαγραφές κάποιου οργανισμού πιστοποίησης, οι σημάνσεις σύγκρισης ενημερώνουν για το σχετικό επίπεδο αυτών των επιδόσεων σε όλα τα προϊόντα. Έτσι, επιτρέπουν τη σύγκριση διαφορετικών προϊόντων για τα αντίστοιχα ζητήματα ανεξάρτητα πιστοποίησης. Παρότι οι σημάνσεις συγκριτικού τύπου έχουν αποδεδειχθεί αποτελεσματικές σε εφαρμογές για ‘χρηστικά’ χαρακτηριστικά των προϊόντων (‘use’ attributes), δεν έχουν εφαρμοστεί ποτέ σε λειτουργική μορφή σε ηθικά χαρακτηριστικά.

 

 

 

3.       Υποχρεωτική Δυναμική Πολυβάθμια Σήμανση Προϊόντων

 

Η καθιερωμένη προσέγγιση στην πληροφόρηση καταναλωτών για τις ηθικές επιπτώσεις της  κατανάλωσης βασίζεται σε εθελοντικές σημάνσεις τύπου «έγκρισης». Όπως συνοψίζεται στο Παράρτημα Ι και αναλύεται στη βιβλιογραφία (Michalopoulos 2016, p32-42), αυτός ο τύπος σήμανσης έχει τέσσερα χαρακτηριστικά που παρεμποδίζουν την ηθική βελτιστοποίηση της αγοράς, και επίσης περιορίζουν την ηθική κατανάλωση σε μικρά τμήματα της δεξαμενής καταναλωτών (niche markets). Αυτά καθιστούν το καθιερωμένο μοντέλο σήμανσης μη-λειτουργικό για την μεγιστοποίηση της αποτελεσματικότητας του ηθικού καταναλωτισμού.

 

Στα πλαίσια διδακτορικής έρευνας του Ολλανδικού Wageningen University and Research (βλ. παραπάνω, σελ. 50-57) αναπτύχτηκε ένα πρότυπο μοντέλο συγκριτικής σήμανσης προϊόντων, το οποίο είναι σχεδιασμένο για να αντιμετωπίσει αυτές τις δυσλειτουργίες. Οι σημαντικότερες τεχνικές διάφορες  του καινοτόμου μοντέλου σήμανσης από το υπάρχον συνοψίζονται στον παρακάτω πίνακα.

 

Συμβατικό Μοντέλο Σημάνσεων Έγκρισης

Πρότυπο Μοντέλο Συγκριτικής Σήμανσης

Μονοβάθμιες (πλήρης ή καθόλου σήμανση προϊόντων)

Πολυβάθμιες (σήμανση διαφόρων βαθμίδων)

Στατικές

Δυναμικές

Εθελοντικές

Υποχρεωτικές

Ορισμένες από stakeholders

Ορισμένες από την κοινωνία

 

 

 

Το πρότυπο μοντέλο σήμανσης απαιτεί την υποχρεωτική συγκριτική σήμανση όλων των ομοίων προϊόντων (substitute products) που προσφέρονται στην Ελληνική αγορά, για τις επιλεγμένες κατηγορίες προϊόντων εφαρμογής της σήμανσης (π.χ. λαχανικά, αυτοκίνητα, κ.λπ.), και για επιλεγμένα κριτήρια αξιολόγησης που ορίζονται από την κοινωνία. Παραδείγματα τριβάθμιας και πενταβάθμιας μορφής αυτού του τύπου σήμανσης προϊόντων για διαφορετικά ηθικά χαρακτηριστικά παραθέτονται στο διπλανό σχήμα.

 

 

 

Ο «δυναμικός» χαρακτήρας αυτού του μοντέλου σήμανσης έγκειται στο ότι οι επιδόσεις που πρέπει να επιτύχει ένα προϊόν ανά κριτήριο αξιολόγησης ώστε καταχωρηθεί σε κάποια βαθμίδα σήμανσης (π.χ. ανώτερη, μεσαία ή κατώτερη βαθμίδα) δεν ορίζονται με τρόπο απόλυτο, αλλά εξαρτώνται από τις επιδόσεις ομοίων προϊόντων που είναι διαθέσιμα στην αγορά. Σε αυτή την καινοτόμο μέθοδο δυναμικής διαβάθμισης προϊόντων βασίζεται η ειδοποιός προσφορά της νέας μεθόδου σήμανσης: Η δημιουργία ενός ενάρετου κύκλου που βελτιστοποιεί τα ηθικά χαρακτηριστικά της παραγωγής (race to the top).

 

 

 

4.       Αρχή Λειτουργίας Μηχανισμού Ενάρετου Κύκλου

 

Η λειτουργία ενάρετου κύκλου εξελίσσεται σε τρία βήματα, όπως περιγράφεται στο παρακάτω σχήμα. Συγκεκριμένα:

 

Το 1ο βήμα αφορά στην εισαγωγή της σήμανσης: Για κάθε κριτήριο αξιολόγησης (π.χ. μέσες εκπομπές αερίων θερμοκηπίου ανά μονάδα προϊόντος), η απόσταση από το χειρότερο έως το καλύτερο όμοιο προϊόν που είναι διαθέσιμο στην Ελληνική αγορά διαιρείται δια του επιλεγμένου αριθμού βαθμίδων σήμανσης. Έτσι καθορίζονται τα όρια της κάθε βαθμίδας.

 

 

 


Το 2ο βήμα είναι περίοδος εξέλιξης της προσφοράς προϊόντων. Σε αυτό το διάστημα, δυο νεοφυή κίνητρα δρουν για τη βελτίωση των προϊόντων. Τα προϊόντα κατώτερης βαθμίδας (κόκκινα) έχουν ισχυρό κίνητρο «υπόληψης» να βελτιωθούν τόσο ώστε να ανεβούν τουλάχιστον στη μεσαία βαθμίδα, προκειμένου να αποφύγουν τις αρνητικές συνέπειες της κακής φήμης από τις αγορές προϊόντων, εργασίας, και επενδύσεων. Τα προϊόντα ανώτερης βαθμίδας (πράσινα) έχουν επίσης κίνητρο «διαφοροποίησης» να καινοτομήσουν ώστε να βελτιωθούν ακόμη περισσότερο, για λόγους που θα γίνουν εμφανείς στο τρίτο βήμα. Υπό την επίδραση αυτών των κινήτρων, με τη συμβολή της καινοτομίας, οικονομίας κλίμακας και νομοθετικών ρυθμίσεων για προστασία από τεχνητές στρεβλώσεις, οι επιδόσεις των καλύτερων και χειρότερων προϊόντων βελτιώνονται.

 

Το 3ο βήμα αφορά στην Επικαιροποίηση της σήμανσης: Ανά τακτά, εύλογα και προκαθορισμένα χρονικά διαστήματα (π.χ. κάθε 2-3 χρόνια), η διαβάθμιση των προϊόντων επαναϋπολογίζεται και επικαιροποιείται λαμβάνοντας υπόψη τις νέες ανώτατες και κατώτατες επιδόσεις ομοίων προϊόντων στην αγορά. Λόγω της βελτίωσης αυτών των επιδόσεων,  τα όρια διαβάθμισης προϊόντων έχουν μετακινηθεί και αυτά προς το καλύτερο. Κατά συνέπεια, δημιουργείται κίνητρο και για τα προϊόντα που βρίσκονται στις μεσαίες τάξεις του φάσματος των προσφερόμενων προϊόντων να βελτιωθούν. Για παράδειγμα, στο σχήμα τα προϊόντα Α και Β έχουν και αυτά κίνητρο να βελτιωθούν, αλλιώς κινδυνεύουν να υποβιβαστούν στην χαμηλότερη βαθμίδα κατά την επόμενη επικαιροποίηση της σήμανσης. Ειδικά ο επικείμενος υποβιβασμός του προϊόντος Β από την πράσινη στην κίτρινη κατηγορία εξηγεί το κίνητρο θετικής διαφοροποίησης που έχουν τα καλύτερα προϊόντα: Η περεταίρω βελτίωση τους μετακινεί το όλο σύστημα και τα απαλλάσσει από ανταγωνιστές που αποτυγχάνουν να συμβαδίσουν με τις ηθικές εξελίξεις στην αγορά προϊόντων.

 

Αυτά ακολουθούνται από την εναλλαγή των βημάτων 2 & 3 μέχρι να παύσει ο λόγος ανησυχίας στους καταναλωτές σχετικά με τις επιδόσεις της παράγωγης για τα συγκεκριμένα κριτήρια αξιολόγησης, οπότε και το σύστημα σταθεροποιείται.

 

Με αυτό τον τρόπο, και σε αντίθεση με τις συμβατικές σημάνσεις πιστοποίησης και κάθε άλλου μοντέλου σήμανσης διαθέσιμου στη βιβλιογραφία, το προτεινόμενο σύστημα σήμανσης προϊόντων ωθεί την παράγωγη συνολικά προς περιβαλλοντικά και κοινωνικά βέλτιστες πρακτικές όπως αυτές νοούνται από την κοινωνία, μέσω της ελεύθερης αγοράς.

 

 

 

5.       Επίλογος

 

Στη βάση των παραπάνω, και λαμβάνοντας υπόψη

 

1.       ότι ένας αριθμός νομικών και λοιπών τεχνικών ζητημάτων εφαρμογής όπως η προτεινόμενη προσέγγιση για την ελαχιστοποίηση του κόστους εφαρμογής και για την αποφυγή κατακερματισμού της Ευρωπαϊκής αγοράς αναλύονται στη βιβλιογραφία που παρατίθεται,

 

2.       την κρισιμότητα των περιβαλλοντικών και κοινωνικο-οικονομικών ζητημάτων που εξυπηρετεί η εφαρμογή του προτεινόμενου μοντέλου σήμανσης,

 

3.       ότι η ανάπτυξη λειτουργικής μορφής του θεσμού του ηθικού καταναλωτισμού θα είναι δύσκολο να καταργηθεί από μια μελλοντική κυβέρνηση,

 

θεωρώ ότι υπάρχει περιθώριο διερεύνησης της αξιοποίησης του προτεινόμενου μοντέλου σήμανσης προϊόντων στην Ελληνική αγορά.

 

 

 

Για αυτό το λόγο αιτούμαι την λογιστική και νομική αξιολόγηση του παρόντος μοντέλου από την Ελληνική Κυβέρνηση, στα πλαίσια αξιολόγησης συμβατικών και πρωτοποριακών προσεγγίσεων πληροφόρησης των καταναλωτών, με στόχο την επιλογή μοντέλου πληροφόρησης που μεγιστοποιεί την βάση και την αποτελεσματικότητα του θεσμού του Ηθικού Καταναλωτισμού.

 

 

 

Ο υποβάλλων

 

Αναστάσιος Μιχαλόπουλος

 

Διδάκτορας Οικονομολογίας Επιχειρήσεων και Εφαρμοσμένης Φιλοσοφίας

 

Αγίου Δημητρίου 1, 186 48, Δραπετσώνα, Πειραιάς

 

e-mail: [email protected]

 

 

 

 

 
 

 

 

1   Βιβλιογραφία

 

Δελτίο τύπου:

 

https://www.wur.nl/en/newsarticle/Commonly-used-ethical-labels-limit-the...

 

Παραπομπή:Michalopoulos, Tassos. 2016 (December). The Citizen Goes Shopping: A Framework for the Assessment and Optimization of Production from the Perspective of Society. PhD Thesis. Wageningen, TheNetherlands:WageningenUniversity.ISBN978-94-6257-982-8.Online:http://edepot.wur.nl/393482
--
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Ι --

 

Σύνοψη δυσλειτουργιών κοινών σημάνσεων τύπου «έγκρισης» πιστοποίησης

 

Οι ηθικές σημάνσεις προϊόντων τύπου «έγκρισης» (endorsement labels) έχουν τέσσερα χαρακτηριστικά τα οποία, συνδυαστικά, τις καθιστούν μη-λειτουργικές για την ευρύτερη ανάπτυξη της ηθικής κατανάλωσης και για την ηθική βελτιστοποίηση της αγοράς. Αυτά περιγράφονται αναλυτικά στη βιβλιογραφία (Michalopoulos 2016, p32-42). Συνοπτικά,  οι σημάνσεις προϊόντων τύπου «έγκρισης» κατά κανόνα είναι:

 

α) Μονοβάθμιες (ένα προϊόν έχει πλήρη πιστοποίηση ή καθόλου πιστοποίηση)

 

β) Στατικές (τα κριτήρια πιστοποίησης δεν είναι συνάρτηση της καινοτομίας που εισέρχεται στην αγορά αλλά παραμένουν σταθερά στο χρόνο)

 

γ) Εθελοντικές (είναι στην κρίση του παραγωγού αν θα σημάνει ή όχι τα προϊόντα του)

 

δ) Ορισμένες από «stakeholders» (τα κριτήρια πιστοποίησης αποφασίζονται από εμπλεκόμενα μέρη, μεταξύ των οποίων και οι ίδιοι οι παραγωγοί που θα κρίνουν αν θα υιοθετήσουν τη σήμανση)

 

κατά συνέπεια:

 

1)      Οι περιβαλλοντικές και κοινωνικές επιπτώσεις των μη πιστοποιημένων προϊόντων παραμένουν άγνωστες (information assymetry), καθώς οι καταναλωτές ενημερώνονται για τις επιπτώσεις μόνο των πιστοποιημένων προϊόντων. Κατά συνέπεια η εντύπωση που έχουν οι καταναλωτές για τις επιπτώσεις μη πιστοποιημένων προϊόντων επηρεάζεται από έντεχνα δομημένες εκστρατείες μάρκετινγκ που αποβλέπουν στην ωραιοποίηση των προϊόντων αυτών.

 

2)       Δεν αξιοποιείται το δυναμικό της αρνητικής πληροφορίας. Οι καταναλωτές γνωρίζουν μόνο ποιο προϊόν να προτιμήσουν και όχι ποιο να αποφύγουν. Ωστόσο, δεδομένα της αγοράς δείχνουν πως οι καταναλωτές ενδιαφέρονται πολύ περισσότερο να αποφύγουν προϊόντα με χαμηλές (κακές) επιδόσεις, παρά να προτιμήσουν προϊόντα με ανώτερες επιδόσεις (οι περισσότεροι καταναλωτές τείνουν να προτιμούν  μεσαίας κατηγορίας προϊόντα).

 

3)      Οι μετριοπαθείς ηθικοί καταναλωτές, που ενώ τους ενδιαφέρει η ηθική διάσταση της κατανάλωσης τους αγοράζουν μη πιστοποιημένα προϊόντα λόγω της υψηλότερης τιμής των πιστοποιημένων, ή της μη διαθεσιμότητας τους, ή λόγω προτίμησης για χαρακτηριστικά που τυχαίνει να μην έχουν τα πιστοποιημένα προϊόντα, δεν μπορούν να  εκφράσουν ηθικές προτιμήσεις.

 

4)      Τα πιστοποιημένα προϊόντα δεν έχουν κίνητρο επιπλέον βελτίωσης από τη στιγμή που πληρούν τις προϋποθέσεις πιστοποίησης και έχουν σημανθεί.

 

5)      Οι υπάρχουσες σημάνσεις δεν καλύπτουν κρίσιμα ζητήματα, όπως οι εκπομπές αερίων θερμοκηπίου, η διανομή των κερδών, ή οι συνθήκες εργασίας, καθώς τέτοιες σημάνσεις θα απορρίπτονταν από επιχειρήσεις που κατέχουν μεγάλο μερίδιο αγοράς.

 

Ως αποτέλεσμα των παραπάνω, ο συμβατικός τύπος σήμανσης «έγκρισης» οδηγεί την αγορά ηθικών χαρακτηριστικών των προϊόντων σε αποτυχία (market failure), καθώς:

 

·         Η προσφορά ηθικών χαρακτηριστικών στην αγορά δεν αντιστοιχεί στην πραγματική ζήτηση μεταξύ των καταναλωτών,

 

·         Τροφοδοτείται η κατά τη διεθνή βιβλιογραφία αναντιστοιχία (values-action gap) μεταξύ των δηλωμένων ηθικών προτιμήσεων των καταναλωτών (stated consumer preferences), και αυτών που αποκαλύπτονται από τις επιλογές τους στην αγορά (revealed consumer preferences), και κυρίως

 

·         Δε δημιουργείται για τα ηθικά χαρακτηριστικά της παράγωγης ένας ενάρετος κύκλος όπως αυτός σε δράση για τεχνικά χαρακτηριστικά της παράγωγης (π.χ. ταχύτητες επεξεργαστών ηλεκτρονικών συσκευών), κατά τον οποίο οι παραγωγοί πρέπει συνεχώς να καινοτομούν και να βελτιώνονται, αλλιώς γίνονται παρωχημένοι και αποβάλλονται από την αγορά.

 

 


-- ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ --

 

Σύνοψη Ενδεικτικών Στρατηγικών Εφαρμογών

 

Οι στόχοι που μπορεί να υπηρετήσει η εφαρμογή του προτεινόμενου μοντέλου συγκριτικής σήμανσης προϊόντων θέτονται από τα κριτήρια αξιολόγησης που θα χρησιμοποιηθούν κατά την εφαρμογή του μοντέλου για τις επιλεγμένες κατηγορίες προϊόντων. Η επιλογή κριτηρίων  οφείλει να συνυπολογίσει τη διαθεσιμότητα αντίστοιχων μετρίσιμων δεικτών. Μεγάλος αριθμός τέτοιων δεικτών είναι διαθέσιμοι στη διεθνή βιβλιογραφία. Η μέθοδος που υποδεικνύεται για την επιλογή κριτηρίων αξιολόγησης στην αναφερόμενη βιβλιογραφία1 αποσκοπεί στην επιλογή των πλέον αντικειμενικών και δημοκρατικών (inter-subjective) διαθέσιμων κριτηρίων,  και βασίζεται σε σύγχρονες καθιερωμένες εξελίξεις στην κοινωνία πολιτών της Βόρειας και Δυτικής Ευρώπης (public deliberation), καθώς και σε καθιερωμένες  συνδρομές στο πεδίο της σύγχρονης Πολιτικής Φιλοσοφίας (J. Rawls). Ωστόσο, η επιλογή των κριτηρίων αξιολόγησης αποτελεί κατά βάση πολιτική απόφαση.

 

Συγκεκριμένα, γνωστοί στρατηγικοί και τακτικοί στόχοι της Κυβέρνησης είναι η δίκαιη, ισότιμη και βιώσιμη ανάπτυξη μέσω της προώθησης της περιβαλλοντικά φιλικής και κοινωνικά ωφέλιμης παράγωγης, καθώς και η δημιουργία αξιοπρεπών θέσεων εργασίας, για παράδειγμα μέσω της υποστήριξης της βιωσιμότητας των συνεταιρισμών, των μονάδων αυτοδιαχείρισης, και των μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Η μετάφραση των στόχων αυτών σε κριτήρια αξιολόγησης προϊόντων και η συγκριτική σήμανση προϊόντων βάσει των επιδόσεων τους για αυτά τα κριτήρια, επιτρέπει στους πολίτες να εκφράσουν τις προτιμήσεις τους για τα ζητήματα αυτά ως καταναλωτές στην ελεύθερη αγορά. Κατά συνέπεια, να ωθήσουν την παράγωγη (δηλαδή την πραγματική οικονομία) προς πρακτικές που είναι δημοκρατικότερες καθώς λαμβάνουν υπόψη τους το δημόσιο αίσθημα. Ενδεικτικά (Michalopoulos σελ 54-62), η συγκριτική σήμανση ομοειδών προϊόντων για ‘εκπομπές αεριών θερμοκηπίου ανά προϊόν’ (π.χ. carbon footprint), ή για το ‘λόγο εισοδήματος ανώτατων στελεχών προς εργατών παραγωγής’ (π.χ. CEO-to-Worker Pay-Ratio --νομοθετημένος στις ΗΠΑ) αναμένεται να οδηγήσει την παράγωγη σε ένα ενάρετο κύκλο που θα ευνοεί τα ‘πράσινα’ προϊόντα (όπως τα βιολογικά) και τα προϊόντα μικρομεσαίων επιχειρήσεων, αυτοδιαχειριζόμενων μονάδων και συνεταιρισμών.

 

Γενικότερα και από οικονομολογική σκοπιά, η ουσιαστική προσφορά της προτεινόμενης σήμανσης είναι ότι δίνει τη δυνατότητα στους πολίτες ως καταναλωτές να γνωρίζουν και να εκφράζουν προτιμήσεις για χαρακτηριστικά παραγωγής τα οποία είναι εκ φύσεως «μη παρατηρήσιμα» (unobservable) για τους καταναλωτές είτε πριν είτε μετά την κατανάλωση, χωρίς την διάθεση σχετικών πληροφοριών (παρατηρήσιμα χαρακτηριστικά είναι π.χ. η τιμή, η γεύση, και η λειτουργία ενός προϊόντος). Καθώς η κατηγορία των μη-παρατηρήσιμων χαρακτηριστικών συμπεριλαμβάνει όλα τα χαρακτηριστικά που σχετίζονται με την κοινωνική αλληλεγγύη και το κοινό περί καλού και δικαίου αίσθημα, η προτεινόμενη σήμανση ουσιαστικά επιτελεί το έργο να διευρύνει την αγορά έτσι ώστε καλύπτει και αυτά τα ζητήματα, και όχι μόνο χαρακτηριστικά που υπηρετούν το στενά νοούμενο προσωπικό συμφέρον (use attributes) όπως συμβαίνει σε μεγάλο βαθμό ως σήμερα. Αυτή η συνεισφορά έχει καίρια σημασία υπό συνθήκες που απαγορεύουν σχετική ρύθμιση της αγοράς από το κράτος.

 

-- ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙΙ --

 

Ψήφισμα Πανελλαδικού Συμβουλίου των Οικ. Πρασίνων για τον Ηθικό Καταναλωτισμό

 

Στις  13 Νοεμβρίου 2016, ο υποβάλλων παρουσίασε το παρόν μοντέλο σήμανσης προϊόντων στο τακτικό Πανελλαδικό Συμβούλιο των Οικολόγων Πράσινων στην Αθήνα, και πρότεινε σχετικό ψήφισμα στο Συμβούλιο. Ο τίτλος της παρουσίασης ήταν  “«Ηθικός» ή «Πολιτικός» Καταναλωτισμός: Δημιουργώντας Τις Προϋποθέσεις.” Το ψήφισμα υιοθετήθηκε ομοφώνα και αναρτήθηκε στην ιστοσελίδα των Οικολόγων Πρασίνων, στη διεύθυνση http://www.ecogreens-gr.org/cms/index.php?option=com_content&view=articl... (σύντομη διεύθυνση: http://tinyurl.com/h8mxqdy).

 

Το κείμενο του ψηφίσματος παραθέτεται παρακάτω:

 

«Οι Οικολόγοι Πράσινοι για τον Ηθικό Καταναλωτισμό

 

Ως ΟΙΚΟΛΟΓΟΙ ΠΡΑΣΙΝΟΙ θεωρούμε ότι ο θεσμός του Ηθικού Καταναλωτισμού αποτελεί για τις σημερινές συνθήκες της Ελληνικής και παγκόσμιας  οικονομίας και κοινωνικής ανάπτυξης, ένα εργαλείο που μπορεί να βοηθήσει προς την κατεύθυνση μιας οικονομίας  περιβαλλοντικά αειφόρας και κοινωνικά ισότιμης.

 

Ο Θεσμός  του Ηθικού Καταναλωτισμού απαιτεί την παροχή κατάλληλου τύπου πληροφοριών στον καταναλωτή έτσι ώστε αυτός να επιλέγει προϊόντα και υπηρεσίες με βάση και την  περιβαλλοντική και κοινωνική επίδρασή τους.

 

Σημαντικοί στρατηγικοί στόχοι  των ΟΙΚΟΛΟΓΩΝ ΠΡΑΣΙΝΩΝ και της κυβέρνησης και επιταγές των καιρών, είναι η δημοκρατική, δίκαιη (ισότιμη) ανάπτυξη και η δημιουργία θέσεων εργασίας, μέσω της ενίσχυσης της κοινωνικής οικονομίας, των συνεταιρισμών, και των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, καθώς και η περιβαλλοντικά φιλική ανάπτυξη με χρήση βιολογικών μεθόδων αγροτικής παραγωγής και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

 

Η ρύθμιση της αγοράς προς αυτή την κατεύθυνση δεν είναι πάντα δυνατή σε ικανοποιητικό βαθμό. Επιπλέον, τέτοιου τύπου παρεμβάσεις δεν είναι αειφόρες, στο βαθμό που κάθε νέα κυβέρνηση μπορεί να τις ακυρώσει.

 

Οι δημοκρατίες αγοράς προσφέρουν και μια άλλη οδός προς την ίδια κατεύθυνση. Αυτή είναι η ρύθμιση της αγοράς μέσω της κατανάλωσης. Δηλαδή, η ρύθμιση της αγοράς μέσω του Ηθικού καταναλωτισμού δηλαδή βάσει των προτιμήσεων των καταναλωτών.

 

Για τους λόγους αυτούς ως Οικολόγοι Πράσινοι προτρέπουμε την κυβέρνηση να διερευνήσει  τις δυνατότητες ανάπτυξης του θεσμού του Ηθικού καταναλωτισμού, και μέσω της διερεύνησης και αξιολόγησης εναλλακτικών προσεγγίσεων στο υφιστάμενο νομικό πλαίσιο, με στόχο την επιλογή μοντέλου πληροφόρησης καταναλωτών που μεγιστοποιεί την αποτελεσματικότητα του.

 

Ζητούμε από τους Βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ και μέλη των ΟΙΚΟΛΟΓΩΝ ΠΡΑΣΙΝΩΝ, Γιάννη Τσιρώνη και Γιώργο Δημαρά, να πάρουν τις απαραίτητες νομοθετικές και άλλες πρωτοβουλίες προς αυτή την κατεύθυνση.

 

Ψήφισμα του Πανελλαδικού Συμβουλίου των ΟΠ, 13-11-2016»